आयुष्मान भारत योजना ही भारत सरकारद्वारे 2018 मध्ये सुरू केलेली एक महत्वाकांक्षी आरोग्य योजना आहे. ही योजना “सर्वांसाठी आरोग्य” या संकल्पनेवर आधारित आहे. या योजनेचा उद्देश गरजू आणि गरीब लोकांना मोफत व गुणवत्तापूर्ण आरोग्य सेवा उपलब्ध करून देणे आहे. ही योजना प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना (PM-JAY) म्हणूनही ओळखली जाते. भारतात दारिद्र्य रेषेखालील कुटुंबांना गंभीर आजारांवर उपचारासाठी आर्थिक आधार मिळावा यासाठी ही योजना राबवण्यात येत आहे.
योजनेची रूपरेषा (Scheme of Ayushman Bharat):
- प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना (PM-JAY):
- देशातील सुमारे 10 कोटी गरीब कुटुंबांना आरोग्य विमा संरक्षण
- प्रत्येक कुटुंबाला 5 लाख रुपये पर्यंतचे वार्षिक आरोग्य कवच
- कॅशलेस व पेपरलेस उपचार सरकारी व खासगी सूचीबद्ध रुग्णालयांमध्ये
- देशभरातील रुग्णालयांत उपचाराची सुविधा
- आरोग्य व आरोग्यवर्धिनी केंद्रे (Health and Wellness Centres – HWCs):
- प्राथमिक आरोग्य केंद्रांचे रूपांतर 1.5 लाख आरोग्य व आरोग्यवर्धिनी केंद्रांमध्ये
- प्राथमिक आरोग्य सेवा, तपासण्या, औषधे व समुपदेशन मोफत
- जीवनशैलीशी संबंधित आजारांचे व्यवस्थापन (उदा. मधुमेह, रक्तदाब)
आयुष्मान भारत योजनेची पात्रता (Eligibility of Ayushman Bharat Yojana)
- ग्रामीण भागातील पात्रता:
- कच्च्या घरात राहणारे कुटुंब
- बेघर व्यक्ती
- श्रमिक/कामगार कुटुंब (मजूर, बांधकाम कामगार)
- अनुसूचित जाती (SC) व अनुसूचित जमाती (ST)
- दिव्यांग व्यक्ती असलेले कुटुंब
- हाताने काम करणारे, उदाहरणार्थ: चर्मकार, रिक्षा चालक, कुंभार इत्यादी
- शहरी भागातील पात्रता:
- रस्त्यावर विक्री करणारे (हॉकर्स), फेरीवाले
- घरोघरी काम करणारे (मेड्स, कामवाली)
- प्लंबर, वेल्डर, कारागीर
- रिक्षा/टॅक्सी चालक
- सफाई कामगार
- इतर अशासकीय क्षेत्रातील असंघटित कामगार
- इतर पात्रतेचे निकष:
- कुटुंबाचा डेटा SECC 2011 (Socio-Economic Caste Census) नुसार असणे आवश्यक
- कोणतीही स्थिर नोकरी नसलेले व नियमित उत्पन्न नसलेले कुटुंब
- कुटुंबाने आयकर भरलेला नसावा
- घरामध्ये कोणतीही मोटारगाडी, ट्रॅक्टर, एसी, फ्रिज, चारचाकी नसावी
- घराचे क्षेत्रफळ ठराविक मर्यादेत असावे
आयुष्मान भारत योजनेचे फायदे (Benefits of Ayushman Bharat Yojana)
- मोफत उपचार सेवा
गरीब व गरजू कुटुंबांना 5 लाख रुपयांपर्यंतचे कॅशलेस उपचार वर्षाला मिळतात. - देशभर सेवा उपलब्ध
लाभार्थी देशभरातील सूचीबद्ध खासगी व सरकारी रुग्णालयांमध्ये उपचार घेऊ शकतात. - कॅशलेस व पेपरलेस प्रक्रिया
रुग्णालयात उपचार घेताना रुग्ण किंवा कुटुंबीयांना कोणतेही पैसे भरावे लागत नाहीत. - गंभीर आजारांवर उपचार
हृदयविकार, कॅन्सर, किडनी विकार, मेंदूचे आजार अशा गंभीर आजारांवर उपचार योजनेत समाविष्ट आहेत. - गरीब कुटुंबांना आर्थिक संरक्षण
महागड्या उपचारांमुळे होणारे आर्थिक ओझे टळते आणि कुटुंब सुरक्षित राहते. - प्राथमिक आरोग्य सेवा
आरोग्य व आरोग्यवर्धिनी केंद्रांमार्फत तपासण्या, औषधे, समुपदेशन मोफत दिले जाते. - रोजगार संधी वाढवते
आरोग्य सेवा क्षेत्रात काम करणाऱ्या डॉक्टर, परिचारिका व आरोग्य कर्मचाऱ्यांसाठी रोजगार निर्माण होतो. - डिजिटल सुविधा
लाभार्थी आणि रुग्णालय यांच्यामध्ये डिजिटल प्रणालीने पारदर्शक सेवा दिली जाते. - सामाजिक समावेश
अनुसूचित जाती, जमाती व अल्पसंख्याक कुटुंबांना दर्जेदार आरोग्य सेवा मिळते. - आरोग्य क्षेत्राचे बळकटीकरण
सरकारी व खासगी रुग्णालयांचा दर्जा वाढतो आणि ग्रामीण भागात आरोग्यसेवा पोहोचते.
आयुष्मान भारत कार्ड कसे मिळवायचे? (How to Get Ayushman Bharat Card – Full Process in Marathi)
1. पात्रता तपासा:
सर्वप्रथम तुम्ही या योजनेसाठी पात्र आहात की नाही हे तपासा.
- अधिकृत वेबसाइट: https://mera.pmjay.gov.in
- तिथे तुमचा मोबाइल नंबर, नाव, आधार नंबर किंवा राशन कार्ड नंबर वापरून पात्रता शोधता येते.
2. आवश्यक कागदपत्रे तयार ठेवा:
- आधार कार्ड
- राशन कार्ड
- पत्त्याचा पुरावा (उदा. विजेचा बील, रहिवासी दाखला इ.)
- पासपोर्ट साईज फोटो
3. जवळच्या CSC केंद्रावर जा (Common Service Center):
- तुमच्या परिसरातील CSC (सेवा केंद्र) किंवा आरोग्य मित्र केंद्रावर भेट द्या.
- आधार कार्ड आणि इतर कागदपत्रे द्या.
- तेथे तुमची पात्रता तपासली जाईल आणि नाव असल्यास PM-JAY कार्ड बनवले जाईल.
- कार्ड काढताना कोणतीही फी लागणार नाही, हे सरकारच्या वतीने मोफत आहे.
4. कार्ड तयार झाल्यावर:
- तुमचे आयुष्मान भारत गोल्डन कार्ड तयार होईल.
- तुम्हाला कार्डाची एक सॉफ्ट कॉपी (PDF) व प्रिंट दिली जाईल.
- हे कार्ड दाखवून तुम्ही सूचीबद्ध रुग्णालयांमध्ये मोफत उपचार घेऊ शकता.
5. उपचार कसे घ्यायचे?
- कार्ड घेऊन सूचीबद्ध रुग्णालयात जा
- “आरोग्य मित्र” नावाचे व्यक्ती तेथे मार्गदर्शन करतात
- कार्ड स्कॅन करून तुमचा तपासणी आणि उपचार प्रक्रियेला सुरुवात होते